Zondag 20 oktober jl. hield Rob van Essen een bevlogen Literaire Preek in de Stevenskerk in Nijmegen. De tekst staat op zijn blog. Het gaat over levenslessen, de ander, de Ander, de dood van de literatuur, Herman Finkers, Nescio, en de Tempelreiniging.
In deze lezing wordt o.a. een kritische noot geplaatst bij Ilja L. Pfeiffer zijn presentatie en actualiteit, terwijl ook in het begin van Voorwaartse verdediging kritiek aanwezig is op deze bekende romanschrijver. In (het eerste deel van) de roman Voorwaartse verdediging is de kritiek, naast zijn presentatie, echter veeleer op de inhoud gericht: massatoerisme in Grand Hotel Europa als hét Europese probleem lijkt nogal kortzichtig. Het koppelen van literatuur aan actualiteit lijkt mij geen probleem in zichzelf.
Literatuur hoeft niet actueel relevant te zijn, maar hoeft dat ook niet per definitie niét te zijn in mijn optiek. De Kantelaar was zeer actueel relevant (2015) én is nu nog steeds literatuur. Alleen maar samen met de lezer willen ontsnappen aan de werkelijkheid echter reduceert de literatuur tot vermaak, feitelijk is dat meer de definitie van lectuur, hoe gewichtig ook gebracht vanaf een kansel.
De definitie van literatuur en de betekenis daarvan in de wereld ligt veel genuanceerder. Laten we de roman “wij” van Jevgeni Zamjatin als voorbeeld nemen. Deze roman is geen “engagement om de actualiteit zo goed mogelijk weer te geven”, maar veeleer het scheppen van een nieuw beeld waarmee de lezer zelf de werkelijkheid anders zal gaan kúnnen zien/beleven. Of en zoja hoe dat plaatsvindt is aan de individuele lezer. Belangrijk hierin is vooral dat de lezer niet wordt onderschat.
Wanneer de ‘eigen diepste aandriften’ botsen met de maatschappij, zal de schrijver vanzelf komen tot literatuur waarin een uniek beeld v/d werkelijkheid wordt geschapen waarmee de lezer aan het denken wordt gezet.
Nu is het werk van Rob van Essen uiteraard geen lectuur, dus hoe hij tot deze enge en op een bepaalde manier, imo, verkeerde ‘definitie’ van literatuur is geraakt is een intrigerende vraag. Zijn werk over bijvoorbeeld tijdreizen komt denk ik voor een deel voort uit diepere zieleroerselen over een nieuw maatschappelijk fenomeen: Artificiële Intelligentie. Daarmee is dat werk alleen al op dat vlak tevens ‘actueel relevant’ te noemen. Zijn uitgever en hijzelf willen hier echter geen nadruk op leggen in de presentatie en dat mag. Schijnbaar vindt hij dit niet gepast, schijnbaar staat hem dat tegen. Persoonlijk heb ik daar geen moeite mee. Waar ik wel moeite mee heb is het gebruik van AI door de NBD Biblion om recensies te genereren voor nieuw uitgebracht werk, ter vervanging van een persoon die een recensie schrijft, maar daarover meer in een volgende blog.
