Boekbespreking: zelfportret met masker

“Alles is hier verloren, de breuk met het eiland bezegeld, ik lig aan diggelen, moordenaar of niet.”

De roman Zelfportret met masker van Hans Altena is een taalrijke, ambitieuze roman. De eigenzinnige stijl noopt tot langzaam lezen, en tot in alle rust herlezen, terwijl het verhaal en de personages zich voorzichtig blootgeven.

Ingekapseld in een intrigerend taalspel leren we de hoofpersoon en andere kleurrijke personages – stap voor stap – beter kennen. Via een spel met woorden, doelbewust omslachtig en literair krachtig terwijl enkele meer grove, uit het leven gegrepen frases in met name de dialogen niet ontbreken en voor gezonde afwisseling en frictie zorgen, ontwaart zich een zoektocht van de verteller naar de betekenis van zijn belangrijkste levenservaringen: een loutering. De titel verwijst hoogstwaarschijnlijk naar autobiografische elementen (zelfportret) met masker (literatuur). Een van deze ervaringen, en waarschijnlijk de belangrijkste, is de dood van zijn vrouw Maria. En waar ik persoonlijk op dit moment niet veel behoefte voelde om een roman met dit thema te lezen, is het in deze roman dusdanig verweven met andere belevenissen beschreven dat dit voor mij geen bezwaar vormt.

De roman, welke drie delen beslaat, begint met de naweeën van een verhuizing naar een Grieks eiland die als een droom had kunnen zijn, ware het niet dat de omgeving en de personen die zich daar hebben gesetteld of zijn geboren met elkaar niet bepaald een idyllische droomwereld vormen. Daarop slaat ook nog eens het noodlot toe in verschillende gedaanten.

In deel 2, en na een korte epiloog, volgt daarop een reistocht naar Scandinavië, waar de hoofdpersoon op verzoek van een nieuwe vriend genaamd Surt, een rauwdouwer Scandinaviër die hij heeft leren kennen op het Griekse eiland, een uitzonderlijk bericht zal overbrengen. Deze vriend, die hij, hier nog ongemerkt, als een vaderfiguur ziet, blijkt een (voormalig) lid van een Viking motorbende en een man die verrassend genoeg overeenkomstige interesses vertoont in literatuur, cultuur en muziek, al is hij in andere opzichten een tegenpool. De hoofdpersoon ondergaat deze tocht door het Europese continent eigenlijk vooral gelaten, heeft zich min of meer laten overhalen of heeft toegegeven de reis te volbrengen uit een vorm van noodzakelijkheid. Wanneer hij zich, aangekomen op de plaats van bestemming, via een soort fatalisme, dus onvoorzichtig, laat onderdompelen in hun nogal extreme subcultuur, blijkt dat deze vreemde omgeving van de Vikingbende, ondanks zijn erudiet aanwezige kennis van hun Vikingcultuur, niet zonder gevaar is. Dit geldt zowel direct als meer psychologisch bezien. Ondanks dat weet hij de bendeleider te bewegen hun criminaliteit nog eens te heroverwegen en komt hij ondertussen tot meer inzicht over zijn eigen leven. “…koud tot op het bot, stookte het vuur onder het gemis op, ik zag geen steek meer door de walmende rook van het te verse brandhout. Zelfs de weerloze schim van Maria raakte uit zicht, bedwelmd vroeg ik mezelf af, had ik ooit zo immens verlangd?”

In deel 3 ontmoeten twee studenten, Nadja en Amber, op hun vakantie in Griekenland een oudere Duitser Karl en enkele andere markante personen. Tijdens deze vakantiereis en via uiteenlopende gesprekken tussen vooral Karl en deze studentes, en via bezichtigingen en omschrijvingen van culturele uitingen, wordt de lezer getrakteerd op een wervelwind aan culturele en maatschappelijke overpeinzingen, aan inzicht in kunstgeschiedenis en ideeën over muzikanten, met name over Bob Dylan, vanuit de verschillende personen bezien en beleefd. Ondertussen ontwikkelen en veranderen hun onderlinge relaties: een metamorfose.

Literair fijnzinnige zinconstructies worden soms opgeschrikt door de rauwheid van personages en hun werkelijke wereld. Dit contrast nodigt uit tot trachten te ontwaren van diepere lagen… door de lezer, maar mogelijk tevens door de auteur zelf tijdens het creëren van de roman. Daarnaast zouden we het bij vlagen prachtige literaire spel met woorden, soms archaïsch en mysterieus, als een puzzeltocht kunnen beschouwen waarin de lezer als in een labyrint kan neerdalen en ontdekken wat zich allemaal werkelijk heeft afgespeeld, zowel tussen de personages onderling en in hun innerlijke belevingswereld. Hans Altena stelt op X de vraag: “Beschrijf ik in Zelfportret met masker rouw, identiteit, mishandeling, Griekenland, Vikingenerfgoed? Zo mijn roman zich laat vastpinnen op dergelijke thema’s heb ik gefaald om deze louteringstocht door Europa tot zingen te brengen.” Ik denk dat dit is geslaagd, met als aantekening dat het lezen van de roman in tegenstelling tot het luisteren naar muziek inspanning vergt. Deze lezersactiviteit wordt echter ruim beloond, zeker wanneer u van literaire puzzels houdt.